پیری جمعیت یکی از بحران‌هایی است که در آینده نزدیک کشور را دچار مشکل و رکود اقتصادی خواهد کرد؛ به‌رغم تغییر سیاستهای کلان کشور و هشدارهای صریح کارشناسان در این زمینه، همچنان متولیان امر عملاً همان سیاستهای کنترل جمعیت دهه هفتاد را پیگیری می‌کنند!
بیشتر در امه مطلب بخوانید:
یکی از مهم‌ترین عوامل برای رشد و پویایی اقتصادی، نیروی کار جوان و استفاده بالفعل از این ظرفیت است؛ زیرا یک جمعیت جوان و در حال رشد نیاز بیشتری به کالا و خدمات دارد و در پی آن، تقاضا برای رفع نیازها در جامعه بیشتر خواهد شد؛ لذا باید افراد بیشتری به کار گرفته شوند تا نیازهای جامعه تأمین شود. به عبارت دیگر، افزایش جمعیت می‌تواند هم از سمت تقاضا و هم عرضه کالا و خدمات در پیشرفت اقتصادی اثرگذار باشد. استفاده از این فرصت در زمان انقلاب صنعتی موجب توسعه‌یافتگی کشورهای اروپایی و آمریکا شد.
علاوه بر این، جمعیت بالا و جوان موجب اقتدار نظامی و سیاسی نیز خواهد بود؛ به‌عنوان مثال کشور چین به دلیل جمعیت برتر دنیا در کنار کشورهای دارای حق وتو قرار گرفت. امروزه داشتن جمعیت بالا و جوان یک امر مهم راهبردی است. سیاستهای تشویقی فرزندآوری و مهاجرت‌پذیری برای رسیدن به این آمال دو رویکرد اساسی بسیاری از کشورهایی است که با کاهش و پیری جمعیت مواجه هستند.
بحران پیری جمعیت
پیری جمعیت یکی از مهم‌ترین مسائلی است که ایران با آن دست‌پنجه نرم می‌کند. مطابق پیش‌بینی سازمان بهداشت جهانی، تا ۳۰ سال آینده، درصد افراد بالای ۶۰ سال در ایران به ۳۳ درصد خواهد رسید؛ همچنین بر اساس پیش‌بینی سازمان ملل، ایران در آینده نزدیک بیشترین جمعیت سالخورده را خواهد داشت؛ طبق یکی از سناریوهای سازمان ملل که در سال ۲۰۱۵ بازنگری شده است، جمعیت افراد بالای ۶۰ سال در ایران ۱۲درصد کل جمعیت خواهد بود و این نسبت تا سال ۱۴۲۹ به ۳۱ درصد خواهد رسید؛ یعنی حدود یک‌سوم از کل جمعیت ایران سالخورده خواهد بود!
عامل اصلی به وجود آمدن پدیده پیری جمعیت در ایران، اعمال سیاستهای کنترل جمعیت به توصیه و حمایت سازمان‌های بین‌المللی در دهه ۷۰ بود که موجب کاهش ۷۰ درصدی نرخ باروری ایرانیان و تغییر الگوی فرزندآوری زنان از ۶.۵ به کمتر از ۲ فرزند طی دو دهه گذشته شده است.
از مهم‌ترین آسیب‌های ناشی از پیری جمعیت، چالش مربوط به تأمین اجتماعی است. با پیری جمعیت شمار سالخوردگان در جامعه نسبت به جمعیت نیروی کار افزایش می‌یابد که موجب می‌شود چرخه کار شکل نگیرد. در توضیح باید گفت که چرخه کار چرخه‌ای است که در آن، چند نیروی انسانی جوان کار می‌کنند تا آتیه بازنشستگی چند سالخورده تأمین شود. افزایش تعداد مستمری‌بگیران بازنشستگی و سالخوردگان، نیاز به حمایت و از طرفی کمبود منابع ورودی برای تأمین اجتماعی موجب فشار مالی و سرانجام ورشکستگی صندوق‌های بیمه بازنشستگی خواهد شد که فروپاشی اقتصادی کشور را در پی خواهد داشت.
یکی دیگر از پیامدهای منفی پیری جمعیت کاهش حمایت‌های بین نسلی است. این نکته قابل توجه است که با افزایش تعداد جمعیت سالمند درصورتی‌که افت اساسی و مستمر در نرخ باروری ادامه یابد، جمعیت سالمند بدون حمایت و مراقبت خواهند ماند؛ به‌علاوه هزینه‌های درمان، مراقبت و تأمین اجتماعی نیز وجود خواهد داشت.
سالمندی جمعیت، دولت‌ها را در زمینه مراقبت‌های بهداشتی موردنیاز، پرداخت حق بیمه درمانی و مستمری بازنشستگی با چالش مواجه می‌سازد؛ با توجه به نابرابری ورودی و خروجی صندوق‌ها، ممکن است دولت‌ها راهکارهایی مانند افزایش سن بازنشستگی، کاهش میزان بیمه بازنشستگی و یا کاهش حمایت‌های دولتی از سالمندان را اتخاذ کنند که موجب نارضایتی عمومی و ایجاد بحران های سیاسی و اجتماعی خواهد شد.
با تغییر سیاستهای کلان جمعیتی کشور در چند سال اخیر و با وجود آمارهای نگران‌کننده و هشدارهای کارشناسان نسبت به بحران پیری جمعیت کشور و پیامدهای ناشی از آن، انتظار می‌رفت برنامه‌ریزی‌های دقیقی برای اصلاح قوانین و رویکردهای تشویقی افزایش جمعیت اتخاذ گردد؛ اما هیچ اقدام قابل‌توجهی از سوی مسئولین برای مقابله با این بحران انجام نشده است و همچنان رفتارها و عملکردهای متولیان حوزه جمعیت و خانواده سیاستهای کنترلی جمعیت را پیگیری می‌کند که لازم است موردبازنگری جدی قرار گیرد.
